Komunikacja niewerbalna

Komunikacja niewerbalna – definicja

Komunikacja niewerbalna (ang. nonverbal communivation) to sposób przekazywania informacji przy pomocy innych środków niż słowa, a więc bez zastosowania mowy bądź pisma. Obejmuje ona wszystkie zachowania, postawy oraz gesty wykonywane świadomie lub nieświadomie, które umożliwiają komunikację między ludźmi. Co istotne, choć do komunikacji niewerbalnej zaliczane są gesty dłoni, to nie należy do niej język migowy – przedstawia on bowiem konkretne słowa, zastępując mowę osobom głuchoniemym.

Funkcje komunikacji niewerbalnej

Jedną z najpopularniejszych metod klasyfikacji funkcji komunikacji niewerbalnej jest klasyfikacja Knappa:

• Powtarzanie – komunikat niewerbalny ma za zadanie przekazać tę samą informację, którą zawiera wypowiedź słowna (np. kiwanie głową podczas mówienia „tak, tak”).
• Zastępowanie – sygnał bezsłowny całkowicie zastępuje informację słowną lub pisemną (np. ruszanie głową na boki zamiast powiedzenia „nie”).
• Regulowanie – komunikaty mają za zadanie regulować i usprawniać rozmowę (np. podniesienie otwartej dłoni na znak „stop” jako sygnał braku chęci kontynuowania konwersacji).
• Akcentowanie – sygnały podkreślające znaczenie wypowiadanych słów (np. pokazanie palca wskazującego podczas mówienia „co więcej…”).
• Maskowanie – zachowanie mające ukryć prawdziwe myśli, uczucia czy nastawienie wobec rozmówcy (np. wymuszenie uśmiechu połączone z ekspresyjną intonacją głosu celem zatuszowania smutku).

Rodzaje komunikacji niewerbalnej

Na komunikację niewerbalną składa się ogromna liczba sygnałów (komunikatów niewerbalnych), które można podzielić na różne kategorie. Najczęściej jest stosowany podział ze względu na formę przekazywania komunikatu:

• Mimika twarzy – grymas ust, ruchy brwi, marszczenie czoła czy rozszerzenie dziurek w nosie to elementy komunikacji niewerbalnej, które można bardzo łatwo zaobserwować. Mimika to istotne źródło informacji o emocjach towarzyszących człowiekowi w trakcie mówienia lub przekazywanych bez słów.
• Ruchy oczu – przewracanie oczami, mrużenie powiek, częstotliwość mrugania, kierunek patrzenia, długość kontaktu wzrokowego czy reakcje źrenic mogą informować o nastawieniu do widzianej osoby/rozmówcy lub nastroju.
• Gestykulacja – inaczej: pantomimika. Ta grupa komunikatów niewerbalnych obejmuje ruchy wykonywane dłońmi (np. stresowe zaciskanie pięści), głową (np. potwierdzające skinięcie) i innymi częściami ciała (np. nerwowe poruszanie kolanem w trakcie siedzenia). Ekspresję pantomimiczną dzieli się dodatkowo na:
• emblematy – gesty, które zastępują jakieś słowo lub wypowiedź, np. pokazanie środkowego palca lub uniesienie kciuka w górę,
• regulatory – gesty używane do regulacji i usprawnienia rozmowy, np. brak reakcji na powitalne wyciągnięcie dłoni, które świadczy o niechęci do prowadzenia dialogu lub odwrotnie, przyjazne podanie dłoni,
• ilustratory – gesty mające ilustrować wypowiedź, np. oddalenie od siebie dłoni, żeby pokazać wielkość omawianego przedmiotu lub wskazanie palcem kierunku podczas wskazywania trasy,
• adaptory – gesty, które pomagają przystosować się do sytuacji albo poradzić sobie z emocjami, np. pocieranie się po karku jako oznaka frustracji albo gryzienie ołówka, które ma pomóc skupić myśli.
• Postawa ciała – założenie rąk na piersi, rozszerzenie kolan w trakcie siedzenia czy skulone ramiona to zaledwie część z wielu komunikatów niewerbalnych, które mogą być wysyłane poprzez ustawienie ciała w trakcie siedzenia, stania i leżenia. Świadczą o nastawieniu do drugiej osoby, pewności siebie, samoakceptacji, nastroju i aktualnych emocjach.
• Paralingwistyka – nazywana również parajęzykiem. To dźwiękowe składniki wypowiedzi, które zdradzają emocje towarzyszące podczas mówienia, nastawienie do rozmówcy, a także poziom kompetencji czy przygotowania do rozmowy. Paralingwistyczna komunikacja niewerbalna obejmuje:
• intonację – ton i modulację głosu,
• artykulację – czyli sposób kształtowania dźwięków i łączenia słów,
• tempo mówienia,
• rytmikę – więc akcentowanie wyrazów,
• głośność wypowiedzi – lub poszczególnych słów,
• dźwięki nieartykułowane – takie jak pomruki (mhm…), westchnięcia (ehhh…), czy zająknięcia (yyyy…).
• Dotyk – przy pomocy dotykania innej osoby można ujawniać nastawienie do niej, przekazywać jej informacje i okazywać emocje. Przykładami dotykowej komunikacji niewerbalnej jest pogłaskanie po policzku, splecenie dłoni czy poklepanie po ramieniu.
• Stan fizjologiczny – rumienienie się podczas rozmowy, załzawienie oczy czy zwiększona potliwość to jedne z komunikatów interpersonalnych, które świadczą o emocjach.
• Dystans – odległościowa komunikacja niewerbalna obejmuje przestrzeń, którą zachowują między sobą rozmówcy. Zbliżanie się do drugiej osoby może świadczyć o przyjaznych bądź romantycznych zamiarach, ale również przeciwnie – oznaczać wrogość i przygotowanie do ataku fizycznego. Z kolei zachowywanie większego odstępu może sygnalizować niepewność czy niechęć.
• Czynniki personalne – zapach, makijaż czy ubiór również są formą komunikacji niewerbalnej. Zastosowanie perfum bazujących na ulubionym zapach drugiej osoby może być dla niej informacją o zamiarach romantycznych, a biznesowy strój założony na spotkanie – o potrzebie utrzymania znajomości na poziomie zawodowym. Wygląd fizyczny może również zdradzać dane na temat usposobienia danej osoby, jej statusu społecznego czy przekonań.
• Organizacja przestrzeni – element, na który składa się wiele czynników, takich jak kąt ustawienia krzeseł rozmówców, tło muzyczne, postawienie między rozmówcami biurka lub zamocowanie plexi czy wybór miejsca na spotkanie (np. miejsce publiczne pełne innych ludzi, ustronny kąt w restauracji o słabym oświetleniu, park, sala konferencyjna, etc.).