Okno Johari

Okno Johari – definicja

Okno Johari to obecnie jedno z najpopularniejszych narzędzi coachingowych. Służy do lepszego zrozumienia samego siebie, a także swoich relacji z innymi ludźmi – ma pomóc w zwiększeniu samoświadomości. Co więcej, sprawdza się również w firmach jako droga do oceny predyspozycji zawodowych osób zatrudnionych oraz ich potencjału, a także poprawy komunikacji wśród zespołów (i pomiędzy nimi). Metoda Okna Johari została opracowana w latach 50. ubiegłego wieku przez dwóch amerykańskich badaczy, Joe Lufta oraz Harry’ego Inghama. To właśnie od połączenia ich nazwisk pochodzi człon „Johari” w nazwie koncepcji – Jo(e) + Har(ry) + I(ngham).

Celem ćwiczenia jest rozrysowanie własnych cech osobowości na kwadracie podzielonym na cztery mniejsze części w taki sposób, jak drewniana rama okienna dzieli szybę. Stąd też pierwsza część nazwy narzędzia – okno. Wszystkie kwadraty reprezentują jedną grupę cech danego człowieka, dzieloną według stopnia jego świadomości ich istnienia. Głównym założeniem Okna Johari jest bowiem to, że każda osoba zna część swojej osobowości, jednak posiadania niektórych cech nie są świadomi, przy czym mogą zauważać je otaczający ich ludzie – albo nikt.

Z jakich obszarów składa się koncepcja Okna Johari?

Okno Johari dzieli samoświadomość własnych cech osobowości na cztery obszary:

• otwarty – w którym znajdują się cechy znane zarówno badanemu, jak i innym ludziom (np. jego rodzinie, przyjaciołom, współpracownikom czy sąsiadom),
• ukryty – prezentuje cechy znane wyłącznie badanemu,
• ślepy – zbiór cech, które dostrzegają w badanym inne osoby, ale on sam ich w sobie nie widzi,
• nieznany – obszar zbierający cechy, o których istnieniu nie wie ani badany, ani jego otoczenie.

Wielkość poszczególnych kwadratów, czyli obszarów świadomości, jest ruchoma i zmienia się wraz z aktualnym stanem emocjonalnym człowieka, sytuacją, w jakiej się obecnie znajduje czy wpływem ludzi, którzy go otaczają. Zależność tę przedstawiamy w poniższej charakterystyce każdej ze stref Okna Johari.

Charakterystyka stref Johari – czym jest obszar otwarty?

Obszar otwarty to zbiór cech człowieka znanych w równym stopniu jemu samemu oraz jego otoczeniu. Stanowi grupę zachowań, wyrażanych oraz doświadczanych emocji, posiadanych umiejętności, talentów, nawyków czy motywacji, którymi chętnie dzieli się z innymi ludźmi – otwarcie zaprasza ich do poznania siebie od „tej strony”. Reprezentuje zatem element osobowości niebudzący w danej osobie poczucia zagrożenia, wstydu czy niepewności.

Im bardziej człowiek otwiera się na innych oraz im chętniej przyjmuje informację zwrotną na swój temat, tym większy staje się obszar otwarty w Oknie Johari. Przesuwanie się granic na „korzyść” strefy otwartej świadczy również o pozytywnych wynikach pracy nad swoją komunikatywnością. Duży obszar otwarty przedstawia daną osobę jako lepiej nawiązującą relację z innymi ludźmi, radzącą sobie z dotyczącym ją feedbackiem, szczerą i mającą zaufanie do świata, a także świadomą siebie.

Charakterystyka stref Johari – czym jest obszar ślepy?

Do obszaru ślepego zalicza się te informacje na temat cech osobowości danej osoby, które otrzymuje ona od swojego otoczenia, a sama nie zdaje sobie sprawy z ich posiadania. Poszerzanie się tej strefy bywa niestety problematyczne. Wzrost obszaru ślepego świadczy bowiem o trudnościach z przyjmowaniem feedbacku, wypieraniem własnych wad lub posiadaniem kompleksów, przez które nie jest się w stanie przyjąć do wiadomości swoich zalet sygnalizowanych przez otoczenie. A wszystko to przekłada się na zaburzony obraz samego siebie oraz ograniczoną komunikatywność.

W strefie ślepej mogą znaleźć się złe nawyki, tak zwane małe dziwactwa i natręctwa, ale też niezauważane przez siebie talenty czy pozytywne elementy charakteru lub dobre nawyki. To zatem takie przykładowe zachowania i cechy, jak odruchowe kilkukrotne sprawdzanie, czy zamknęło się drzwi na klucz, częste wtrącanie jakiegoś słowa, nadużywanie wulgaryzmów, chętne udzielanie pomocy, opiekuńczość oraz bardzo ładny śpiew.

Praca nad zmniejszeniem wielkości tego obszaru może przynieść bardzo pozytywne skutki. Gdy zwiększy się swoją otwartość na informację zwrotną otrzymywaną od innych osób, to nie tylko znacznie poprawi się komunikację ze znajomymi, rodziną czy zespołem w pracy, ale też zyska się szansę na rozwój niedostrzeganych dotychczas talentów bądź pozytywnych cech. To również pierwszy krok w stronę eliminacji swoich wad, które mogą np. stać na przeszkodzie w budowaniu kariery.

Charakterystyka stref Johari – czym jest obszar ukryty?

Obszar ukryty jest odwrotnością ślepego, czyli zbiorem tych informacji na swój temat, których jest się świadomym, ale nie udostępnia się ich otoczeniu. To najbardziej prywatna część każdego człowieka. Może zawierać np. sekrety, wstydliwe cechy, myśli lub nawyki, przykre doświadczenia, skryte marzenia bądź fantazje, preferencje seksualne, określone zainteresowania czy kontrowersyjne przekonania. Słowem: wszystko, czym z jakiegoś powodu dana osoba nie chce się dzielić z innymi.

Przyczyny zachowywania dla siebie tych cech, zachowań i doświadczeń mogą być bardzo różne: obawa przed odrzuceniem, brak zaufania do innych ludzi, wychowywanie w przekonaniu, że pewne informacje należy zachować dla siebie (np. wedle stereotypu, że „mężczyźni nie powinni pokazywać smutku”, „kobietom nie wypada stronić od macierzyństwa”) czy strach przed byciem odebranym jako osoba słaba. Przenoszenie „danych” z obszaru ukrytego do otwartego, jeżeli w ogóle się obywa, może być wynikiem nadzwyczajnego zaufania do określonej osoby lub zmiany własnego nastawienia – np. do tego, co zawstydza.

Charakterystyka stref Johari – czym jest obszar nieznany?

Strefa nieznana jest w całości owiana tajemnicą. Należą do niej te elementy osobowości danego człowieka, o których istnieniu nie wie ani on sam, ani ktokolwiek inny. W teorii to okienko na schemacie Okna Johari będzie zatem puste, w praktyce jednak może się zapełniać w wyniku poznawania siebie, np. poprzez udział w terapii. Obszar nieznany ukrywa bowiem część potencjału, ale też emocje, obawy czy przeżycia, które znajdują się głęboko pod powierzchnią świadomości, a pomimo tego mają pewien wpływ na życie. Przykładem może być wyparta trauma z dzieciństwa powodująca niezrozumiałe koszmary senne, odkryta po pewnym czasie na skutek rozmów z psychologiem lub zetknięcia z powiązanym z nią przedmiotem czy miejscem.

Obszar nieznany można zatem nazwać strefą podświadomości.