Urlop rodzicielski 2024 — ile trwa, zasady, przepisy

Po wykorzystaniu pełnego wymiaru urlopu macierzyńskiego Kodeks pracy przewiduje możliwość dalszego poświęcenia się opiece nad dzieckiem. Jest to urlop rodzicielski, który przysługuje nie tylko matce, ale i ojcu. Chociaż w jego trakcie nie otrzymuje się wynagrodzenia, ZUS wypłaca w tym czasie zasiłek. Ile trwa urlop rodzicielski? Na jakich zasadach się go przyznaje? W jakiej formie należy złożyć wniosek?

Co to jest urlop rodzicielski? Kodeks pracy

Urlop rodzicielski to jeden z urlopów pracowniczych przysługujących ze względu na fakt bycia rodzicem. Prawo do niego przyznają Art. 179.1 oraz Art. 182.1a-g Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy.

Dodatkowo §4 art. 183 Kp przewiduje możliwość wzięcia urlopu rodzicielskiego z racji przyjęcia dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza lub przyjęcia dziecka i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.

Co istotne, w przypadku zachowania ustawowych terminów przez pracownika, urlop rodzicielski musi zostać mu przyznany. Pracodawca nie może wniosku odrzucić.

Ile trwa urlop rodzicielski?

Pełen wymiar urlopu rodzicielskiego zależy od liczby urodzonych lub przyjętych na wychowanie dzieci:

• 38 tygodni — przyjęcie na wychowanie starszego dziecka (do ukończenia przez nie 14 roku życia)
• 41 tygodni — jedno dziecko (po 9 tygodni dla każdego z rodziców + 23 tygodnie do wykorzystania przez jednego z nich lub podziału)
• 43 tygodnie — w przypadku urodzenia dwoga lub więcej dzieci (po 9 tygodni dla każdego z rodziców +25 tygodni do wykorzystania przez jednego z nich lub podziału)

W przypadku kiedy dziecko urodzi sie niepełnosprawne (chodzi tu o ciężkie i nieodwracalne upośledzenie albo nieuleczalną chorobę zagrażającą życiu, które powstały w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu – art 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”), urlop rodzicielski jest ustalany na:

• 62 tygodnie w przypadku przejęcia na wychowanie starszego dziecka
• 65 tygodni przy jednym dziecku (9+9+47)
• 67 tygodni przy ciąży mnogiej (9+9+49)

Urlop macierzyński i rodzicielski są związane – to znaczy, że prawo do urlopu rodzicielskiego przysługuje po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego.

W ilu częściach można wykorzystać urlop rodzicielski?

Może on zostać udzielony jednorazowo – bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego lub w maksymalnie 5 częściach.

Art. 1821c. Urlop rodzicielski jest udzielany jednorazowo albo nie więcej niż w 5 częściach nie później niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.”;

Z racji tego, że urlop ten może być realizowany w częściach wynika, że  rodzic może w dowolnym momencie, za zgodą pracodawcy, przerwać już rozpoczęty urlop.

Nowy wymiar urlopu rodzicielskiego – czy będzie on przysługiwał wyłącznie dzieciom narodzonym po wejściu w życie ustawy?

Nie. Według wyjaśnienia MRiPS na mocy przepisów przejściowych, rodzic dziecka, który 23 kwietnia 2023 roku korzystał z urlopu rodzicielskiego (lub jego części) lub jest do niego uprawniony, będzie miał prawo do wyższego wymiaru na nowych zasadach.

W praktyce zatem, z nowych przepisów mogą skorzystać nawet rodzice dzieci urodzonych w 2017 roku (6 lat skończą one w 2023 r.), ale tylko wtedy, kiedy albo nadal korzystają z urlopu rodzicielskiego, albo go jeszcze nie rozpoczęli.

Jak wygląda urlop rodzicielski dla ojca?

Co do zasady, ojcu dziecka również przysługuje urlop rodzicielski. Od 26 kwietnia 2023 r. w życie weszła wspomniana już wcześniej ustawa, którą wymogła dyrektywa parlamentu Europejskiego, która nieco zmienia sposób jego naliczania i realizacji.

Od tego momentu, każdy rodzic ma prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego i jest to jest indywidualne prawo, niezależne od prawa drugiego rodzica do urlopu rodzicielskiego.

W praktyce oznacza to, że rodzice nie muszą już dzielić się urlopem rodzicielskim i decydować o tym, kto spędzi czas z dzieckiem. Matka nie „traci” na tym, że ojciec też chce mieć urlop rodzicielski. Wprost przeciwnie – dziecko może być dłużej zaopiekowane przez rodziców (o ile rodzice zdecydują się na wykorzystanie urlopu po sobie, a nie w tym samym czasie, co również jest możliwe).

Wiele serwisów internetowych publikuje informacje o tym, że nowe przepisy wprowadzają 9 tygodni urlopu rodzicielskiego tylko dla ojców. Jest to dość duże uproszczenie w interpretacji przepisów związane z tym, że w polskiej kulturze urlop rodzicielski z reguły sprawuje matka i dzięki nowelizacji faktycznie są szanse na to, że ojcowie częściej zaczną korzystać z urlopu rodzicielskiego, bo inaczej on po prostu przepadnie.

W rzeczywistości, w myśl nowych przepisów, każdy pracownik-rodzic może zdecydować się na wykorzystanie urlopu rodzicielskiego w większym wymiarze. Chodzi tu jedynie o to, że każdemu z nich przysługuje indywidualne i niezbywalne prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego w ramach podstawowego wymiaru 41 tygodni.

Rodzice mogą zatem dowolnie podzielić się urlopem, przy czym każde z nich ma prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, a jeśli z tego prawa nie skorzysta, to urlop ten przepadnie.

Czy ojciec musi wykorzystać urlop rodzicielski?

Nie, ojciec może nie wykorzystać urlopu rodzicielskiego, który wtedy po prostu przepadnie.

Czy ojciec może przekazać swój urlop rodzicielski matce?

Od 26 kwietnia 2023 r. jest to niemożliwe, bo prawo do 9 tygodni urlopu rodzicielskiego jest indywidualne i niezbywalne.

Oznacza to, że matka (ale również i ojciec, jeśli to on zdecyduje się głównie skorzystać z tego urlopu) mają prawo do maksymalnie 32 tygodni.

Ile urlopu rodzicielskiego musi wykorzystać matka?

Matce, tak jak ojcu, przysługuje minimum 9 tygodni urlopu rodzicielskiego, ale w zasadzie matka nie musi wcale z niego korzystać.  Wtedy ojciec może wykorzystać 32 tygodnie urlopu, a okres urlopu przeznaczony dla drugiego rodzica przepadnie.

Matka może podzielić się z ojcem dziecka urlopem rodzicielskim także w sytuacji, gdy w trakcie urlopu macierzyńskiego zadeklarowała skorzystanie z niego w pełnym wymiarze. Musi jednak złożyć wniosek o rezygnacji z części wolnego na 21 dni przed powrotem do pracy. Taki sam termin na złożenie wniosku do pracodawcy obowiązuje ojca, który decyduje się na przejęcie części długiego urlopu rodzicielskiego w trakcie jego trwania.

Urlop rodzicielski dla ojca a urlop ojcowski i urlop tacierzyński

Nomenklatura związana z urlopami w związku ze zmianami w Kodeksie Pracy bywa myląca. Ojciec dziecka ma prawa do kilku rodzajów urlopów:

• Urlop ojcowski: może być wykorzystany do momentu ukończenia przez dziecko 12 miesięcy i ma wymiar 2-ch tygodni.
• Urlop tacierzyński – to potoczna nazwa części urlopu macierzyńskiego, który realizuje ojciec (zamiast matki). W Kodeksie Pracy nazwa ta nie występuje. Warto jednak pamiętać o tym, że matka dziecka może zrzec się części urlopu macierzyńskiego na rzecz ojca. Oboje muszą w tym celu złożyć odpowiednie wnioski u swoich pracodawców – matka musi zrzec się prawa do urlopu, a ojciec złożyć wniosek o urlop macierzyński w wymiarze, którego zrzekła się matka. Ojcu przysługuje zasiłek macierzyński na tych samych zasadach.
• Urlop rodzicielski – 9 (lub więcej) tygodni.

Łączenie urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy

Pracownik, który chciałby powrócic do pracy, ale jednocześnie nie chce całkowicie zrezygnować z korzystania z urlopu rodzicielskiego, może połączyć go z pracą u pracodawcy, który mu udziela urlopu lub u dowolnego innego pracodawcy. W obu przypadkach niesie to za sobą różne konsekwencje.

Praca na rodzicielskim u tego samego pracodawcy

Pracownik może złożyć wniosek o podjęcie pracy w maksymalnie połowie pełnego wymiaru czasu pracy (pół etatu). Wówczas urlop rodzicielski ulega przedłużeniu proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika, nie dłużej jednak niż do 82 lub 86 tygodni.

Pracodawca musi uwzględnić wniosek pracownika złożony na minimum 21 dni przed planowanym ponownym przystąpieniem do pracy, chyba że uniemożliwia to aktualna organizacja pracy lub charakter pracy wykonywanej przez pracownika. Pracodawca ma 7 dni od momentu otrzymania wniosku pracownika na to, by poinformować go o swojej odmowie.

Ustawodawca w nowelizacji z 2022 roku uwzględnił też rodziców dzieci niepełnosprawnych objętych ustawą “Za życiem”. W przypadku, kiedy łączenia pracy z urlopem, rodzicowi – pracownikowi przysługuje wydłużenie urlopu proporcjonalnie, nie dłużej niż 130 (lub 134) tygodni.

Praca na rodzicielskim w nowej firmie

Pracownik ma również prawo do tego, by podjąć pracę u innego pracodawcy (mimo tego, że przebywa na urlopie rodzicielskim w innej firmie). W takiej sytuacji przepisy nie ograniczają mu wymiaru czasu pracy, ale jednocześnie urlop nie ulega wydłużeniu.

Zasiłek macierzyński a praca w trakcie urlopu rodzicielskiego

Jeśli pracownik chce powrócić do pracy na część etatu i łączyć pracę z urlopem, jego zasiłek proporcjonalnie zmniejsza się w stosunku do danej części etatu.

W jakiej formie należy złożyć wniosek o urlop rodzicielski?

Kodeks Pracy dopuszcza elektroniczny lub pisemny wniosek o udzielenie urlopu rodzicielskiego, który musi zostać złożony na minimum 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania.

Forma wniosku o urlop rodzicielski została dokładnie ustalona w Rozporządzeniu Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków. Oprócz standardowych elementów dokumentu urzędowego (miejscowość i data składania wniosku, wskazanie przedmiotu oraz podstawy prawnej, podpis), powinien on zawierać:

• imię i nazwisko pracownika,
• imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka,
• okres, na który ma być udzielony urlop rodzicielski.
• kopię lub odpis aktu urodzenia dziecka lub kopię zaświadczenia lekarskiego, określającego przewidywaną datę porodu,
• kopię wniosku w sprawie rezygnacji z korzystania przez pracownicę z urlopu rodzicielskiego (w przypadku wniosku składanego przez ojca),
• informację o wykorzystanej już części urlopu oraz zasiłku (w przypadku wolnego podzielonego na części).

Aby skorzystać z urlopu rodzicielskiego wystarczy dopełnić formalności. Pracodawca nie może go pracownikowi odmówić.

Ile wynosi zasiłek podczas urlopu rodzicielskiego?

Za urlop rodzicielski nie przysługuje wynagrodzenie od pracodawcy, jednak podczas jego trwania otrzymuje się nadal zasiłek macierzyński. Jeżeli matka wybierze formę długiego urlopu trwającego 52 tygodnie i złoży odpowiedni wniosek do 21 dni po porodzie, wówczas przez cały rok otrzymywała będzie 81,5% podstawy wymiaru (art 31 ust. 3 . ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa z późniejszymi zmianami)

W każdym innym przypadku przysługuje jej 100% podstawy wymiaru zasiłku w trakcie korzystania z urlopu macierzyńskiego, a po tym okresie, przez cały okres urlopu rodzicielskiego, niezależnie od tego, który z rodziców będzie go realizował – 70%.

Jeśli ojciec dziecka opłaca ubezpieczenie chorobowe (nie tylko ze względu na fakt bycia pracownikiem), a matka zrezygnuje z pobierania zasiłku macierzyńskiego, może on przejąć prawo do pieniędzy z ZUS-u wypłacanych w trakcie urlopu rodzicielskiego. W tym przypadku trzeba jednak dopełnić ściśle określonych terminów dotyczących dostarczania dokumentów płatnikom składek. Ojciec musi to zrobić na 14 dni przed przejściem na zasiłek. Matka ma na to 7 dni więcej, ponieważ wraz z wnioskiem o skrócenie zasiłku macierzyńskiego ma obowiązek dostarczyć potwierdzenie terminu przejścia ojca na urlop macierzyński.

Zasiłek macierzyński za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego w części przysługującej drugiemu rodzicowi dziecka (czyli dodatkowe maksymalne 9 tygodni) wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku.

Powrót z urlopu rodzicielskiego

Po zakończeniu urlop pracownik ma prawo wrócic do pracy, a pracodawca ma obowiązek przywrócić go do pracy na dotychczasowym stanowisku, a jeśli to niemożliwe, to na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu i na warunkach nie mniej korzystnych,  od tych, które obowiązywałyby, gdyby pracownik nie korzystał z urlopu.