Urlop macierzyński 2024 — ile trwa, komu przysługuje, wniosek

Urlop macierzyński  – kompendium wiedzy. Ile obecnie trwa i komu konkretnie przysługuje? W jaki sposób łączy się go z urlopem rodzicielskim, aby mieć łącznie rok wolnego po urodzeniu dziecka? Sprawdź zasady z Kodeksu pracy i dowiedz się, jak wygląda wzór wniosku o urlop macierzyński.

Co to jest urlop macierzyński?

Urlop macierzyński to przyznawany obowiązkowo i niezbywalnie okres wolnego, który przysługuje każdej matce zatrudnionej na umowie o pracę. W szczególnych przypadkach mogą z niego korzystać także inne osoby sprawujące pieczę nad dzieckiem. Wykorzystuje się go w okresie porodu, od 6 tygodni przed narodzinami do co najmniej 14 tygodni po narodzinach.

Zasady przyznawania oraz wykorzystywania urlopu macierzyńskiego zawarte zostały w Art. 180. Ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy. Podaje on przede wszystkim wymiar wolnego oraz reguły dotyczące szczególnych przypadków związanych z indywidualną sytuacją zdrowotną lub rodzinną pracownicy.

Istotną funkcję prawną w kontekście urlopu macierzyńskiego pełni również Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków. Jego znajomość daje pojęcie o wszystkich wymogach formalnych, które spełnić muszą pracodawcy i pracownicy w związku z wnioskami o urlop macierzyński.

Czy w trakcie urlopu macierzyńskiego grozi zwolnienie?

W trakcie urlopu macierzyńskiego matce lub innej osobie sprawującej pieczę nad dzieckiem przysługuje specjalna ochrona. Pracodawca nie ma prawa wypowiedzieć umowy o pracę poza kilkoma szczególnymi przypadkami. Mowa tu na przykład o upadłości lub likwidacji firmy, a także rozwiązaniu umowy bez wypowiedzenia z winy pracownicy lub pracownika, o ile zgodę wyrazi na to organizacja związkowa.

Chociaż urlopu macierzyńskiego nie można się zrzec, istnieje opcja skrócenia go na życzenie pracownicy. Najwcześniej może wydarzyć się to po 14 tygodniach od porodu. Opiekę nad dzieckiem przejmuje wówczas ojciec dziecka, nabywając również prawo do skorzystania z części wymiaru urlopu macierzyńskiego.

Ile trwa urlop macierzyński?

Wymiar urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci urodzonych, przyjętych na wychowanie w rodzinie zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej) lub po złożeniu do sądu opiekuńczego wniosku o przysposobienie.

• 20 tygodni – urodzenie lub przyjęcie jednego dziecka.
• 31 tygodni – urodzenie lub jednoczesne przyjęcie dwojga dzieci.
• 33 tygodnie – urodzenie lub jednoczesne przyjęcie trojga dzieci.
• 35 tygodni – urodzenie lub jednoczesne przyjęcie czworga dzieci.
• 37 tygodni – urodzenie lub jednoczesne przyjęcie pięciorga i więcej dzieci.

W przypadku przyjęcia na wychowanie starszych dzieci wymiar urlopu należy wykorzystać do dnia ukończenia przez dziecko 7. roku życia lub 10. roku życia, jeśli dziecko ma odroczony obowiązek szkolny.

Urlop macierzyński nie może rozpocząć się wcześniej niż 6 tygodni przed porodem. Jeżeli pracownica nie poszła na urlop do dnia porodu, właśnie on wyznacza początek wolnego. Po narodzinach dziecka wykorzystać może pozostały wymiar, ale nie mniej niż 14 tygodni. W przypadku wzięcia pełnego urlopu macierzyńskiego można od razu wnioskować także o urlop rodzicielski, który przedłuży wolne nawet do roku. Co istotne, rodzic otrzymuje w tym czasie zasiłek macierzyński oraz rodzicielski.

Ile płatny jest urlop macierzyński?

W trakcie urlopu macierzyńskiego lub na warunkach macierzyńskiego (ale także rodzicielskiego i ojcowskiego) pracownica lub pracownik otrzymuje zasiłek z systemu ubezpieczeń społecznych. Oprócz osób zatrudnionych o pracę skorzystają z niego także inne osoby objęte ubezpieczeniem chorobowym, jak na przykład zleceniobiorcy czy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą.

Istnieją dwa progi finansowe związane z urlopem macierzyńskim:

• 100% wynagrodzenia — jeśli po zakończeniu urlopu macierzyńskiego nie przechodzi się od razu na urlop rodzicielski w pełnym wymiarze.
• 81,5% podstawy wymiaru — jeśli matka wybierze formę długiego urlopu trwającego 52 tygodni (czyli łączy urlop macierzyński z rodzicielskim) i złoży odpowiedni wniosek do 21 dni po porodzie.

Za podstawę wymiaru uznaje się uśrednione zarobki sprzed urlopu. Sposób uzyskania średniej różni się w zależności od konkretnej sytuacji ubezpieczeniowej i zawodowej osoby otrzymującej zasiłek.

Komu przysługuje urlop macierzyński?

Urlop macierzyński przysługuje przede wszystkim matkom. W niewykorzystanej przez nią części otrzymuje go również ojciec, jeżeli w odpowiednim terminie złoży wniosek do swojego pracodawcy. Ponadto istnieje kilka sytuacji życiowych, które mogą uprawnić inną osobę poza matką do skorzystania z urlopu macierzyńskiego.

Dzieje się tak w przypadku:

• śmierci matki,
• porzucenia dziecka przez matkę,
• niezdolności do samodzielnej egzystencji matki,
• kiedy matka nie może sprawować opieki nad dzieckiem z powodów zdrowotnych,
• przyjęcia dziecka na wychowanie jako rodzina zastępcza,
• przyjęcia dziecka i złożenia do sądu opiekuńczego wniosku o przysposobienie.

Co znajduje się we wniosku o urlop macierzyński?

Co do zasady nie ma obowiązku składania wniosku o urlop macierzyński w przypadku matki rodzącej dziecko. W praktyce matka zazwyczaj przedkłada zaświadczenie ze szpitala potwierdzającego datę porodu.

Jeżeli część przysługującego jej wymiaru chce wykorzystać ojciec, powinien to zrobić nie później niż 14 dni przed dniem rozpoczęciem urlopu.

We wniosku znajdować muszą się następujące elementy:

• imię i nazwisko ojca,
• imię i nazwisko dziecka,
• data urodzenia dziecka,
• oświadczenie pracownika o okresie urlopu macierzyńskiego wykorzystanego przez matkę,
• informacja o długości okresu, na który ma zostać udzielony urlop macierzyński,
• odpis aktu urodzenia dziecka,
• oświadczenie matki o zamiarze rezygnacji z części urlopu.

W większości firm dział kadr udostępnia pracownikom formularz oraz listę wymaganych dokumentów. Jeszcze łatwiej jest, gdy przedsiębiorstwo wdrożyło elektroniczne wnioski urlopowe tomHRM. Dzięki odrębnym ścieżkom akceptacji różnych wniosków urlopowych pracodawca może błyskawicznie otrzymać informację o potrzebie udzielenia urlopu macierzyńskiego. Pracownik lub pracownica mają z kolei komfort przejścia przez klarowny i prosty proces. Oznacza to, że osoba potrzebująca wolnego związanego z narodzinami dziecka nie musi przejmować się obowiązkami formalnymi.

Źródła:

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy
2. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 grudnia 2015 r.
3. Ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa.