Urlopy pracownicze – jakie urlopy przysługują pracownikowi w 2024 roku?

Wszystkie rodzaje urlopów pracowniczych w 2024 dla osób zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, wraz z innymi dniami wolnymi od pracy dopuszczanymi przez polskie prawo. Wymiar urlopu, warunki i podstawa prawna.

Jakie urlopy przysługują pracownikowi w 2024?

Każda osoba zatrudniona na umowę o pracę, z chwilą podpisania umowy zaczyna podlegać Kodeksowi Pracy, który przyznaje jej prawo do różnego rodzaju urlopów. Różnią się one zasadami przyznawania, wymiarem i warunkami, na jakich mogą być realizowane.

W sumie pracownikowi przysługuje aż 12 różnych typów urlopów (i dni wolnych od pracy). Warto znać je wszystkie, bo niektóre udzielane są jedynie na wyraźny wniosek pracownika i jeśli się o nich nie wie, to prawo do tego urlopu (bądź otrzymania za niego wynagrodzenia) może pracownikowi po prostu przepaść.

Rodzaje urlopów ze względu na wynagrodzenie

Urlopy i dni wolne udzielane pracownikowi mogą być:

• płatne
• bezpłatne

Przy płatnym urlopie pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (czyli otrzyma za ten czas wynagrodzenie, mimo iż nie pracuje). Wynagrodzenie to wypłacane jest z reguły przez pracodawcę i pochodzi z jego środków, choć niekiedy odpowiada za nie inny organ (np. sąd, który wezwał pracownika na świadka czy ZUS przy urlopie macierzyńskim).

Idąc na urlop bezpłatny, pracownik nie otrzymuje wynagrodzenia (ani od pracodawcy, ani od ZUS czy innego organu) jest jednak zwolniony ze świadczenia stosunku pracy bez jego zrywania.

Tabelę urlopów z podziałem na poszczególne ich rodzaje znajdziesz na końcu tekstu.

Urlop wypoczynkowy

Jest to czas wolny na regeneracje sił pracownika, który pracownik może wykorzystać tak, jak chce. Aby go otrzymać, pracownik składa wniosek o urlop, który rozpatrywany jest przez wyznaczoną przez pracodawcę osobę. Pracodawca może, lecz nie musi zgodzić się na wybrany termin urlopu, musi jednak umożliwić pracownikowi:

• Wzięcie przynajmniej raz w roku urlopu w formie nieprzerwanej w wymiarze 14 dni kalendarzowych
• Wykorzystanie urlopu maksymalnie do końca września roku kolejnego,

Moduł wnioski urlopowe tomHRM pozwala na ustalenie dowolnych ścieżek akceptacji wniosków urlopowych w firmie, a samo złożenie wniosku to tylko 3 kliknięcia. Wypróbuj!

Kiedy pracownikowi przysługuje urlop wypoczynkowy?

Wtedy, kiedy jest zatrudniony na umowę o pracę (łączy go z pracodawcą stosunek pracy)

Urlop wypoczynkowy nie przepada. Niewykorzystane w danym roku dni przechodzą na kolejny rok. Pracownik ma czas na ich wykorzystanie do 30 września kolejnego roku. Za niewykorzystany okres urlopu (wynikający np. z tego, że pracownik odchodzi z pracy, zanim wykorzysta urlop) pracownikowi należy się ekwiwalent.

W jakim wymiarze przysługuje urlop wypoczynkowy?

• 20 dni rocznie, jeśli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat
• 26 dni rocznie, jeśli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat

Wymiar ten dotyczy pełnego etatu. Przy etacie cząstkowym wymiar urlopu oblicza się proporcjonalnie.

Co ma wpływ na wymiar urlopu wypoczynkowego?

• Okresy poprzedniego zatrudnienia bez względu na przerwy w zatrudnieniu, sposób ustania stosunku pracy oraz miejsce wykonywania pracy (np. praca za granicą),
• Wykształcenie pracownika (w zależności od rodzaju ukończonej szkoły pracownikowi wlicza się maksymalnie 8 lat:
• zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
• średnia szkoła zawodowa – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
• średnia szkoła zawodowa dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
• średnia szkoła ogólnokształcąca – 4 lata,
• szkoła policealna – 6 lat,
• szkoła wyższa (w tym licencjat) – 8 lat.

W pierwszym roku pracy prawo do urlopu wypoczynkowego nabywa się proporcjonalnie wraz z każdym przepracowanym miesiącem (w praktyce jest to 1/12 z 20 dni, czyli 1,66 dnia). Dni się sumuje i zaokrągla w górę.

Na przykład – pracownik, który pracuje po raz pierwszy i zaczął pracę 1 czerwca, w lipcu może wziąć 2 dni urlopu (1,66 zaokrąglone w górę), ale we wrześniu (po 3 miesiącach pracy) – 5 dni urlopu (3/12 *20), o ile wcześniej nie wykorzystał żadnego dnia. Prawo do pełnego wymiaru urlopu uzyska w kolejnym roku kalendarzowym (nawet jeśli pierwsza prace podjął dopiero w grudniu).

Podstawa prawna: rozdział 1 Kodeksu Pracy art. 152-173

Urlop na żądanie

Jest to szczególny tryb urlopu wypoczynkowego, który umożliwia wzięcie wolnego dnia urlopu wypoczynkowego, bez wcześniejszego zgłaszania wniosku urlopowego. Korzysta się z niego na ogół wtedy, kiedy pracownik nie mógł wcześniej przewidzieć nieobecności (wynikła ona nagle). Urlop na żądanienie jest osobnym rodzajem urlopu. Każdy dzień urlopu wzięty „na żądanie” pochodzi z puli urlopu wypoczynkowego pracownika.

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik pracuje przynajmniej jeden miesiąc (pełny), ma nadal dni urlopu wypoczynkowego możliwe do wykorzystania oraz nie wykorzystał jeszcze wszystkich przysługujących mu dni urlopu na żądanie. Urlop na żądanie należy zgłosić przed rozpoczęciem pracy.

W jakim wymiarze przysługuje urlop na żądanie?

Maksymalnie urlop wypoczynkowy w trybie na żądanie można zgłosić 4 dni w roku, przy czym nie ma tu znaczenia ilość pracodawców, u których pracowało się w ciągu tego roku (wymiar urlopu na żądanie z jakiego skorzystał pracownik, jest wpisywana w świadectwo pracy). Z uwagi na to, że nie jest to dodatkowy rodzaj urlopu a jedynie tryb jego zgłaszania, urlop na żądanie nigdy nie przechodzi na kolejny rok ani nie staje się urlopem zaległym.

Podstawa prawna: art. 167.2 Kodeksu Pracy.

Urlop bezpłatny

Jest to przerwa w wykonywaniu pracy. Urlop bezpłatny nie wlicza się do stażu pracy oraz nie przysługuje za niego wynagrodzenie.

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik złoży pisemny wniosek, do którego pracodawca się przychyli. Pracodawca nie może zmusić pracownika do wzięcia urlopu bezpłatnego, nie musi też się na niego zgadzać. Co do zasady pracodawca nie ingeruje w powody, dla których pracownik chce otrzymać urlop bezpłatny.

W jakim wymiarze przysługuje urlop bezpłatny?

Wymiar takiego urlopu jest dowolny i zależy od indywidualnych ustaleń z pracodawcą. Może trwać nawet 1 dzień. Jeśli bezpłatny urlop ma trwać dłużej niż 3 miesiące, obie strony mogą przewidzieć możliwość wcześniejszego odwołania pracownika z urlopu. Takie odwołanie musi nastąpić z ważnych powodów.

Podstawa prawna: art. 174 Kodeksu Pracy

Urlop bezpłatny na czas pracy u innego pracodawcy

Pracodawca nie może co prawda zmusić pracownika do urlopu bezpłatnego, ale może zawrzeć porozumienie z innym pracodawcą, na mocy którego pracownik (jeśli się na to zgodzi) otrzyma u pierwszego pracodawcy urlop bezpłatny, ale będzie w tym czasie pracował u drugiego pracodawcy. Ten okres pracy wlicza się do okresu pracy u dotychczasowego pracodawcy.

Podstawa prawna: art. 174.1 Kodeksu Pracy § 1.

Urlopy okolicznościowe

Urlop związany z wyjątkowymi okolicznościami w życiu pracownika takimi jak urodzenie się dziecka, ślub (własny lub dziecka) lub zgon bliskiej osoby.

Kiedy przysługuje? Kiedy zaistnieją wyjątkowe okoliczności i pracownik złoży odpowiedni wniosek oraz go potwierdzi w prawnie wymagany sposób.

W jakim wymiarze przysługuje urlop okolicznościowy?

• Urlop z okazji ślub:
  • Własnego – 2 dni
  • Dziecka – 1 dzień
• Urlop z okazji narodzin dziecka: 2 dni
• Urlop z okazji śmierci i pogrzebu:
  • Dziecka – 2 dni
  • Męża / żony – 2 dni
  • Matki, ojca – 2 dni
  • Macochy, ojczyma – 2 dni
  • Babci, dziadka, brata, siostry, teścia, teściowej, innej osoby będącej na utrzymaniu lub pod bezpośrednią opieką pracownika – 1 dzień.

Z okazji narodzin wnuków czy śmierci osób bliskich ze związków nieformalnych pracownikowi nie przysługują dni wolne (wyjątkiem jest sytuacja, kiedy osoba ta pozostawała na utrzymaniu pracownika).

Pracownik nie musi brać wolnego na czas ceremonii. Może wnioskować o urlop w innym czasie (np. w związku z koniecznością przygotowania ceremonii. Przepisy nie precyzują, kiedy prawo do urlopu okolicznościowego się przedawnia, ale musi istnieć związek między wydarzeniem a urlopem okolicznościowym.

Przykład – pracownik wziął wolne z okazji ślubu dziecka, by pomóc mu w przygotowaniach. Do ślubu jednak nie doszło. Pracownikowi nie przysługuje zatem urlop okolicznościowy – musi złożyć (wstecznie) wniosek o urlop wypoczynkowy.

Podstawa prawna: § 15 rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).

Urlopy związane z rodzicielstwem i rodziną

Związane są z urodzeniem, przysposobieniem i wychowaniem dziecka. Przysługują rodzicom lub osobom zajmującym się opieką nad dzieckiem, którzy są zatrudnieni na umowę o pracę (choć przedsiębiorcom odprowadzającym składki chorobowe przysługują niektore zasiłki – np. macierzyński) .

Urlop macierzyński

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy kobieta zajdzie w ciąże i będzie w niej przynajmniej 22 tygodnie (choć w praktyce urlop macierzyński kojarzy się z urodzeniem dziecka, to przysługuje on również kobiecie, która poroniła – tzw. urodzenie martwe). Po wykorzystaniu przez matkę przynajmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego pozostałą część, może wykorzystać ojciec (wtedy urlop ten nazywany jest tacierzyńskim, ale warto pamiętać, że to pojęcie nie występuje w Kodeksie Pracy). Z urlopu macierzyńskiego może też skorzystać inna osoba, która opiekuje się dzieckiem w sytuacji, kiedy matka nie może nad nim sprawować opieki (np. porzucenie dziecka, śmierć, niezdolność do samodzielnej egzystencji).

Urlop macierzyński można rozpocząć przed porodem (maksymalnie 6 tygodni). Za okres urlop u wypłacany jest zasiłek macierzyński.

W jakim wymiarze przysługuje urlop macierzyński?

Jest on zależny od tego, czy urodzenie było żywe oraz ile dzieci urodziło się w czasie jednego porodu:

• 8 tygodni przy urodzeniu martwym (po 22 tygodniu ciąży),
• 20 tygodni przy urodzeniu jednego dziecka podczas jednego porodu,
• 31 tygodni w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie,
• 33 tygodnie po urodzeniu trojga dzieci,
• 35 tygodni po urodzeniu czworga dzieci,
• 37 tygodni po urodzeniu pięciorga i więcej dzieci.

Podstawa prawna: art. 180 Kodeksu Pracy.

Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik lub pracownica przyjęli dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza (z wyłączeniem zawodowej rodziny zastępczej). Warunki urlopu i wymiar są identyczne jak w przypadku urlopu macierzyńskiego.

Urlop ojcowski

Przysługuje ojcu dziecka, które nie ukończyło 12 miesiąca życia. Jest nieprzechodni na matkę, niewykorzystany przepada. Może być podzielony na dwie części każda po 1 tydzień. Udzielany na wniosek pracownika w terminie nie krótszym niż 7 dni przed planowanym urlopem.

W jakim wymiarze przysługuje urlop ojcowski?

• 2 tygodnie niezależnie od liczby dzieci

Podstawa prawna: art. 182.3 Kodeksu Pracy

Urlop rodzicielski

Kiedy przysługuje? Bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, ale można również podzielić go na maksymalnie 5 części. Wniosek składa się najpóźniej na 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu. Z urlopu rodzicielskiego może korzystać każdy z rodziców i mogą się nim dowolnie podzielić, przy czym 9 tygodni z pełnego wymiaru urlopu jest niezbywalne i przysługuje każdemu z rodziców z osoba.

Jesli rodzice chcą wykorzystać maksymalnie przysługujący im wymiar urlopu rodzicielskiego, każde z nich powinno wziąć po 9 tygodni urlopu, a pozostałymi 23 tygodniami mogą się dowolnie podzielić (lub wykorzystać je może w pełni jeden z rodziców).

Urlop rodzicielski może zostać proporcjonalnie wydłużony, jeśli pracownik zdecyduje się na łączenie go z pracą u pracodawcy udzielającego tego urlopu.

W jakim wymiarze przysługuje urlop rodzicielski?

• 41 tygodni – przy urodzeniu jednego dziecka podczas jednego porodu
• 43 tygodnie – przy urodzeniu więcej niż jednego dziecka podczas jednego porodu

Pracownik może w każdej chwili zrezygnować z tego urlopu i wrócić do pracy.

Podstawa prawna: art. 182 Kodeksu Pracy.

Urlop wychowawczy

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik lub pracownica chcą opiekować się dzieckiem, które nie ukończyło jeszcze 6 roku życia (w przypadku niepełnosprawności dziecka, do ukończenia przez nie 18 roku życia). Aby móc otrzymać urlop wychowawczy, staż pracy pracownika musi wynieść minimum 6 miesięcy. Wniosek o urlop wychowawczy należy złożyć minimalnie na 21 dni przed planowaną data urlopu. Urlop jest bezpłatny (ale finansowane są składki na ubezpieczenie zdrowotne i emerytalno – rentowe).

W jakim wymiarze przysługuje urlop wychowawczy?

Maksymalnie 3 lata, przy czym jeden rodzic ma prawo do wykorzystania maksymalnie 35 miesięcy, a drugi 1 miesiąc. Urlop wychowawczy może być udzielany w częściach (maksymalnie 5-ciu).

Opieka nad dzieckiem (zwolnienie z pracy w związku z wychowywaniem dziecka)

Świadczenie niezależne od innych urlopów, nieprzechodnie (na kolejny rok). Nie wymaga wyjaśnienia powodów.

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik wychowuje dziecko do 14 roku życia. Przysługuje tylko jednemu z rodziców (mogą się również podzielić opieką – każdy po 1 dzień / 8 godzin).

W jakim wymiarze przysługuje opieka na dziecko? 16 godzin lub 2 dni robocze. Rodzic składając pierwszy wniosek o opiekę deklaruje czy będzie korzystał z niej w formie godzinowej, czy pełnych dniówek.

Urlop opiekuńczy

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik lub pracownica chca zapewnić osobistą opiekę lub wsparcie osobie będącej członkiem rodziny (rodzice, dzieci , małżonek/-ka) lub zamieszkującej w tym samym gospodarstwie domowym, która wymaga opieki lub wsparcia z poważnych względów medycznych. Jest bezpłatny, bez prawa do wynagrodzenia.

W jakim wymiarze przysługuje urlop opiekuńczy?

• 5 dni rocznie.

Podstawa prawna: art. 173 Kodeksu Pracy.

Inne typy urlopów i dni wolnych przysługujące pracownikowi w wyjątkowych okolicznościach

Poza urlopem wypoczynkowym, urlopami związanymi z wychowywaniem dziecka czy urlopami okolicznościowymi, Kodeks Pracy przewiduje jeszcze kilka innych urlopów, do których pracownik nabywa prawo w szczególnych okolicznościach.

Urlop na poszukiwanie pracy

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy to pracodawca wypowie umowę o pracę pracownikowi z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Nie przysługuje przy porozumieniu stron, wypowiedzeniu ze strony pracownika lub wypowiedzeniu dyscyplinarnym (bez zachowania okresu wypowiedzenia).

W jakim wymiarze przysługuje urlop na poszukiwanie pracy?

• 2 dni robocze, jeśli okres wypowiedzenia wynosi do 1 miesiąca włącznie,
• 3 dni robocze, jeśli okres wypowiedzenia wynosi 3 miesiące (także w przypadku skrócenia tego okresu na mocy art. 36 1.

Podstawa prawna: art. 37 Kodeksu Pracy.

Urlop ten nie jest nadawany „automatycznie”. Aby otrzymać ten urlop, należy złożyć wniosek u pracodawcy. Co do zasady powinien być wykorzystany na szukanie pracy (np. na rozmowę kwalifikacyjną). Jeśli pracownik nie złoży wniosku, urlop przepada. Nie można uzyskać za niego ekwiwalentu.

Urlop szkoleniowy

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik podnosi swoje kwalifikacje z inicjatywy pracodawcy lub z własnej inicjatywy, ale za zgodą pracodawcy. Nie przysługuje, jeśli pracownik sam podnosi kwalifikacje, bez uzyskania zgody pracodawcy. Jest przeznaczony na przygotowywanie się do egzaminów. Warunki urlopu szkoleniowego (np. jego konkretne dni) są ustalane w umowie lub porozumieniu z pracodawcą.

W jakim wymiarze przysługuje urlop szkoleniowy?

• 6 dni, jeśli pracownik przygotowuje się do egzaminu eksternistycznego, matury lub egzaminu potwierdzające kwalifikacje zawodowe;
• 21 dni, jeśli pracownik pisze pracę dyplomową oraz przygotowuje się do egzaminu dyplomowego. Przysługuje w ostatnim roku studiów.

Podstawa prawna: art. 103 Kodeksu Pracy.

Wolne od pracy na oddawanie krwi

Kiedy przysługuje? Pracownik, który oddaje krew lub jej składniki może uzyskać zwolnienie ze świadczenia pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia. Aby uzyskać prawo do zwolnienia, pracownik musi przedstawić zaświadczenie wydane przez centrum krwiodawstwa.

W jakim wymiarze przysługuje wolne na oddanie krwi?

• 1 dzień dla osób oddających krew lub jej składniki,
• 2 dni (dzień oddania krwi + dzień następny) dla osób, które oddają krew lub jej składniki, w tym osocze po chorobie COVID-19 w czasie trwania stanu zagrożenia epidemicznego lub stanu epidemii.

Podstawa prawna: art. 9 i 9a ustawy z dnia 22 sierpnia 1997 r. o publicznej służbie krwi (t.j. Dz.U. z 2020 r. poz. 1777), § 12 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 r. w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).

Zwolnienie z pracy z powodu siły wyższej

Kiedy przysługuje? W sytuacjach, kiedy niezbędna natychmiastowa obecność pracownika z powodu działania siły wyższej w pilnych sprawach rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem. Zwolnienie jest płatne w wysokości połowy wynagrodzenia.

W jakim wymiarze przysługuje zwolnienie z pracy z powodu siły wyższej? 

• 2 dni lub 16 godzin rocznie

Podstawa prawna: art. 148 Kodeksu Pracy.

Wolne od pracy na czas uczestnictwa w akcjach ratunkowych

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik jest członkiem Ochotniczej Straży Pożarnej lub Górskiego Pogotowia Ratunkowego i jako członek tej organizacji bierze udział w akcji ratunkowej. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia.

W jakim wymiarze przysługuje wolne na akcje ratunkowe?

Na czas niezbędny do uczestniczenia w akcjach ratowniczych oraz do wypoczynku koniecznego po ich zakończeniu (jego wymiar ustala osoba, która kierowała akcją ratunkową. Dodatkowo pracownikom, którzy są członkami w/w organizacji przysługuje maksymalny czas 6 dni w ciągu roku na szkolenie pożarnicze.

Podstawa prawna: § 11 ust. 1 pkt. 1 rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).

Wolne od pracy w związku z wezwaniem pracownika przez urząd (sąd, policję)

Kiedy przysługuje? Wtedy, kiedy pracownik został wezwany do osobistego stawienia się przed organem państwowym (sąd, policja, prokuratura, NIK, powołanie na biegłego, świadka, powołanie przez inny organ administracji rządowej lub samorządu terytorialnego. Pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia (rekompensaty) wypłacane przez organ wzywający, na podstawie wydanego przez pracodawcę zaświadczenia o wysokości utraconego wynagrodzenia.

W jakim wymiarze przysługuje wolne na wizytę w sądzie czy na policji?

W wymiarze niezbędnym do wypełnienia wezwania oraz dojazd do i z miejsca, w które ma się stawić. Wyjątek stanowi wezwanie w charakterze biegłego – łączny wymiar zwolnień z tego tytułu nie może przekraczać 6 dni kalendarzowych.

Podstawa prawna: rozdział 2 § 5-8 rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 15 maja 1996 roku w sprawie sposobu usprawiedliwiania nieobecności w pracy oraz udzielania pracownikom zwolnień od pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 1632).